Massage en coaching bij parkinson

De ziekte van Parkinson is een ziekte van de hersenen, waar ruim 55.000 Nederlanders aan leiden. Motorische problemen, zoals trillen, stijfheid en verminderde beweging gaan samen met depressieve klachten. De ziekte van Parkinson kan op dit moment nog niet worden genezen. De behandeling van parkinson bestaat uit een combinatie van medicijnen, beweging en gezonde voeding met als doel klachtenvermindering en de verbetering van de kwaliteit van leven.

Kan massage bijdragen aan vermindering van parkinson-klachten?

Ja, op basis van vergelijkend literatuuronderzoek kan worden opgemaakt dat ook massage een rol kan spelen in de behandeling van de ziekte van Parkinson. Verschillende massagetechnieken kunnen ingezet worden om motorische symptomen en psychische klachten die gepaard gaan met de ziekte te verminderen. Massage bij parkinson is zowel aangenaam als zinvol.

Twaalf onderzoeken uitgevoerd tussen januari 1970 en juni 2019 werden nader bekeken. De meeste studies laten zien dat massage zorgt voor ontspanning bij patiënten; stresshormonen in de urine verminderden in de groep mensen die massage ontving. Zo zorgt een volledige lichaamsmassage voor een significante verbetering van de kwaliteit van leven. Niet-motorische symptomen, zoals verstoringen in de slaap, pijn, vermoeidheid, angst en depressie werden minder. Bepaalde massagevormen hadden ook een positieve invloed op motorische symptomen, maar vervolgonderzoek moet aantonen of massage ook in de klinische praktijk toegepast kan worden.

Hoe groot is de effectiviteit van massage bij dergelijke klachten?

Een meta-analyse van onderzoek naar massagetherapie (Moyer et al, 2004) leidde tot de conclusie dat massagetherapie zeer effectief is voor stressreductie en voor de klachten angst en depressie ongeveer even effectief is als de veel toegepaste psychotherapie. De gemiddelde deelnemer aan massagetherapie is er na afloop beter aan toe dan 79% van de onbehandelde vergelijkbare patiënten. Ook voor pijnklachten is er een betekenisvol maar kleiner verschil (62%) tussen patiënten met/ zonder massagetherapie.

Een kleine effectstudie door het Touch Institute uit Florida (2002) toont specifiek bij massage aan parkinsonpatiënten een verbetering in het dagelijks functioneren, een verbeterde kwaliteit van slapen en een daling van stress-hormoon niveaus.

Welke rol speelt dopamine bij de ziekte van parkinson?

Door de afbraak van de hersencellen als gevolg van parkinson worden er te weinig dopamine aangemaakt. Dopamine zorgt ervoor dat zenuwcellen boodschappen doorgeven. Het stofje werkt bij parkinsonpatiënten niet zo goed, waardoor ze verstijven of juist gaan trillen. Door het tekort aan dopamine ontstaan de markante bewegingsstoornissen, maar het is tegelijk funest voor je stemming, voor de drive in het leven. Dopamine geeft je een lekker gevoel als je eet, koopt, wint of vrijt. Van dopamine is algemeen bekend dat het in bepaalde hoeveelheden tot verslavingen kan leiden.

Welke psychische problemen kan iemand met Parkinson mee te maken krijgen?

Parkinson gaat gepaard met de bekende motorische problemen zoals trillen, maar ook met incontinentie, erectiestoornissen, te sterk dalende bloeddruk, reuk- en slaapproblemen. En parkinsonpatiënten ondervinden vaak ook cognitieve problemen, zoals bij het plannen, overzicht houden en multitasken. Er is nog weinig oog voor andere psychiatrische symptomen, waarvoor patiënten zich vaak meer generen dan voor het trillen. Denk daarbij aan:

• Somberheid, depressies
• Angststoornissen, o.a. voor controleverlies
• Hallucinaties
• Paniekaanvallen
• Verslaving door impulscontrolestoornis.

Wanneer kan coaching zinvol zijn voor parkinson-patiënten?

Een coach ken helpen om jouw gevoel onder woorden te brengen en om jouw dilemma’s, problemen en piekeringen te bespreken. Zo leidt parkinson vaak tot sociale isolatie, waarbij coaching kan helpen om die isolatie te doorbreken. Ook kan een coach je motiveren om veel te blijven bewegen en sporten, wat voor parkinsonpatienten essentieel is. Bij ernstige psychiatrische klachten, zoals bepaalde vormen van verslaving die bij parkinson medicatie ernstige vormen kunnen aannemen, verwijs ik meestal door naar specialistische psychiatrie. Bij de behandeling van dergelijke complexe problematiek kiest men vaak voor een interdisciplinaire aanpak. Naast de psychiater kan een gedragspsycholoog of coach een zinvolle aanvulling leveren aan het op orde brengen van iemands gedrag en leven.

Wat zijn impulscontrolestoornissen?

Impulscontrolestoornissen komen veel voor bij parkinsonpatiënten. Deze stoornis kan leiden tot verslaving en is vaak verborgen, omdat erkennen dat je je eigen gedrag niet meer goed in de hand hebt met veel schaamte gepaard gaat. In de gesprekken die ik met cliënten voer is ruimte voor het uiten van alle gevoelens en emoties. Daarbij komen allerlei vormen van verslaving, mede als gevolg van ontremming, aan het licht. Veel mensen met Parkinson hebben daar last van. Ontremming is een klassiek neven­effect van de ziekte van Parkinson, waarbij een op de drie patiënten zijn impulsen niet goed onder controle heeft.

Een impulscontrolestoornis kan het leven in korte tijd flink op z’n kop zetten, mede door het uitgavenpatroon. De een gokt, de ander kijkt porno of belt naar sekslijnen. Weer anderen slaan aan het eten, kopen of gamen. Soms is er sprake van punding, waarbij ­patiënten eindeloos doorgaan met ogenschijnlijk zinloze bezigheden als het sorteren van voorwerpen of het ontmantelen van apparaten. Bij deze vormen van verslaving word je afhankelijk van de dopamine die bij bepaalde handelingen vrij komt in je lichaam.

Medicatie om ervoor te zorgen dat het stofje dopamine beter werkt speelt bij ontremming meestal een hoofdrol. Vijftien tot 35% van de parkinsonpatiënten ontwikkelt een impulscontrolestoornis na het starten van dopaminerge medicatie. De medicatie wordt gegeven om onder andere de motorische klachten van de ziekte te bestrijden. Die kan tijdens het aanvullen van het dopaminetekort zoveel drive geven dat patiënten de rem niet meer vinden. Zo’n behandeling waarin dopamine gestimuleerd wordt leidt tot een drieënhalf keer groter risico op verslavingen of compulsief gedrag. Bij sommige pillen, de zogenoemde dopamineagonisten, is het risico groter dan bij andere varianten. Lees hierover meer op de website van de Parkinsonvereniging.

Meer lezen

Het boek “Parkinson bij de psychiater” telt twintig kleurrijke portretten van parkinsonpatiënten die op het spreekuur vertellen over doodsangst op straat, hele dagen lusteloos op de bank, en andere aangrijpende en tegelijk luchtige verhalen die laten zien dat hulp zoeken loont. En dat ­patiënten zich dus liefst niet moeten laten weerhouden door schaamte en stigma.

Parkinson bij de psychiater, verhalen over liefde, rouw en veerkracht. Odile van den Heuvel en Sonja Rutten. De Geus.